Nowogródek Pomorski (niem. Neuenburg) to duża wieś gminna na Pojezierzu Myśliborskim, położona 4 km na wschód od drogi krajowej nr 3 (E 65), przy drodze z Myśliborza do Barlinka. Droga lokalna do Karska i Giżyna. Na południe od wsi rozciąga się wielkie torfowisko. Miejscowość posiada zachowane rozplanowanie średniowiecznego miasteczka z rynkiem w centrum (obecnie zajętego przez basen ppoż.) i okrężnie biegnącymi wokół niego ulicami. Przy rynku domki mieszczańskie z przedprożami. Przy bocznych ulicach domy wąskofrontowe, ceglane, czasem tynkowane. Siedziba zarządu gminy, urząd pocztowy, apteka i ośrodek zdrowia, lecznica dla zwierząt, posterunek policji lokalnej. Kościół parafialny pw. MB Królowej Polski (dek. Myślibórz, diec. szczec.) jest wczesnogotycką budowlą z drugiej połowy XIII wieku.
Przy drodze do Karska znajdują się ruiny wiatraka holenderskiego z XIX wieku.
Leżący na południe od wsi wśród bagnistych łąk mocno zniwelowany pagórek być może jest resztkami grodziska. Obok w 1969 r. odkryto osadę z X-XIV wieku (ceramika, przęślik). W pobliżu znaleziono też naczynia kultury łużyckiej.
(...) Obszar ten był objęty nadaniem 1000 łanów przez Władysława Odonicza templariuszom w 1232 r. W układzie pokojowym z 1261 r. zakon zrzekł się tych ziem na rzecz margrabiów brandenburskich. W akcie uposażeniowym kolegiaty myśliborskiej z 1298 r. wymienionych zostało 7 łanów w "campus Nienborgh" 7.07.1326 r. świadkiem dokumentu Warcisława i mistrza krzyżackiego przeciw Polsce był dominus Petrus "de Nuwinburch"; rycerz ten mógł pochodzić z Nowogródka, ale nie ma pewności, czy posiadał tu jakieś lenno. Księga ziemska z 1337 r. wymienia w "Nienborgh"następujące lenna rycerskie: Diderick Valdenberg (Falkenberg)- 8 łanów, Gisterultz- 6 łanów, Zabel Valkenberg- 3 łany, Holtzbutel- 4 łany. 20.06.1353 r. "parvum mericam" (mała puszczę) koło Nowogródka otrzymał od margrabiego Rulo von Liebenthal, który za to nadanie musiał zapłacić Ludwikowi Rzymskiemu 250 grzywien lekkich denarów.
W "Relacji o powiecie myśliborskim" z 2.03.1608 r. Barthel Closters podał, iż miasteczko "Neugenborgh" należy do domeny Karsko. W miasteczku mieszkało też 11 chłopów podlegających Radzie Miejskiej w Myśliborzu. Do roku 1624 magistrat myśliborski nabył 36 łanów ziemi w Nowogródku, które w tymże roku przekazał elektorowi na pokrycie zadłużenia miasta z tytułu dzierżawy młynów. Po zakończeniu wojny 30-letniej wspomnianych 11 chłopów przekazanych zostało domenie w Karsku.
W 1608 r. w miasteczku mieszkało dwóch szlachciców: Fritz von Selstranchk i Adam von Liebenthal. Ta ostatnia rodzina, wymieniana od XIV w. jeszcze w 1644 r. składała hołd elektorowi z lenna w Nowogródku. W 1718 r. właścicielem majątku rycerskiego był urząd domeny królewskiej w Karsku. W 1809 r. należała do niego wieś i folwark rządowy.
(...) Początek miejscowości dało niewątpliwie podgrodzie średniowiecznego grodu. Wprawdzie w 1298 r. wspomniano "campus Nienborch (pole), co może sugerować, iż wieś była opuszczona. Nie można wykluczyć, że w 1271 r. w czasie niszczycielskiej wyprawy Bolesława Pobożnego na Myślibórz, ucierpiał również Nowogródek, ale fakt, iż właśnie w drugiej połowie XIII w. zbudowano tu solidny kościół, świadczy, iż była to wieś spora i zasobna. W 1337 r. liczyła ona 84 łany ziemi, o 20 więcej niż sąsiednie miejscowości w tym czasie. Z racji dzierżawienia lasów golińskich wieś płaciła 5 winspli owsa, co było jednym z większych czynszów.
Nie wiadomo, kiedy Nowogródek otrzymał ograniczone prawa miejskie. Podstawowym "dokumentem" z tamtego okresu jest istniejące do dziś miejskie rozplanowanie ulic. Było to miasto otwarte, nieufortyfikowane, ciągnące zyski z faktu położenia na szlaku z Mironic do Szczecina. Kres miastu położyła wojna 30-letnia (1618-48), z której Nowogródek wyszedł bardzo zniszczony. Odbudowa ciągnęła się bardzo długo, sam kościół został ponownie wzniesiony dopiero w 100 lat po pokoju westfalskim.
Odbudowany Nowogródek został jednak zdegradowany do roli wsi. Spis łanów z 1718 r. określił go na 76 łanów metrykalnych, realnych było chybamniej, gdyż chłopi mieli 56 łanów, zagrodnicy 13, a jeden łan chłopski należał do majątku. We wsi było 14 chłopów, którzy mieli po 4 łany ziemi,9 zagrodników- po jednym łanie, plus 4 łany do spółki. W 1809 r. wielkość wsi określano już na 47 łanów. Znajdowało się tu gospodarstwo sołeckie, 11 gospodarstw chłopskich, 2 półchłopskie, 9 zagrodniczych, ponadto 3 wolnych ludzi 64 chałupników. Z kolei Berghaus w 1856 r. wymieniał m.in. dziedziczny majątek sołtysa, 10 pełnych gospodarzy, 4 półchłopów, 9 zagrodników oraz 32 chałupników i kolonistów.
Spis z 1718 r. podawał: "Grunty są dobre, podzielone na trzy pola. (...) Pastwiska i stan hodowli średnie z powodu prawa sąsiednich gmin do wypasu. (...) Pogłowie bydła na 4 łanach chłopskich: 2 konie, 6 wołów, 8 krów, 6 owiec, 6 świń, 6 gęsi, na 1 łanie zagrodniczym: 2 woły, 2 krowy, 2 świnie. Mają prawo rybołówstwa. Kilku chłopów ma barcie."
(...) Na początku XIX w. wieś liczyła 70 domów. Karczma istniała niewątpliwie od dawna, wspomniana została dopiero w 1718 r. Karczmarz sam wówczas warzył i szynkował 50 beczek piwa rocznie. W 1809 r. karczmę nazwano piwiarnią. Jednym z nielicznych wówczas rzemieślników był kołodziej. Istniała też kuźnia. W 1856 r. było już 3 kowali. W I połowie XIX w. powstała tutaj cegielnia z 5 piecami. Cegielnia czynna była jeszcze w okresie międzywojennym. W XIX w. powstały też 2 wiatraki.
Przed 1945 r. największe gospodarstwo we wsi posiadał Hans Grap. Liczyło ono 242 ha, w tym 151 gruntów ornych. Hodował on 16 koni, 50 sztuk bydła, w tym 12 krów, oraz 100 świń. 150 ha posiadał Fritz Nadler, który hodował 15 koni, 60 sztuk rogacizny i 50 świń. Ogółem we wsi było 6 dużych gospodarstw, z których najmniejsze liczyło 48 ha.
Już w 1910 r. we wsi powołano ochotniczą straż pożarną. Przed wojną urządzono też plac sportowy. Wieś została zajęta 1.02.1945 r. przez oddziały 2 AP gw.
Wczesnogotycki kościół z granitowej kostki, salowy, orientowany (z boku zamurowany portal kamienny) wzniesiony został w II połowie XIII w. Miał on status parafialny, o czym zaświadcza księga ziemska z 1337 r., wymieniająca aż 8-łanowe uposażenie proboszcza.
Kościół ten uległ zniszczeniu wraz z całym miasteczkiem w czasie wojny 30-letniej. Przez przeszło 100 lat miejscowość była pozbawiona własnej świątyni. Odbudowa kościoła nastąpiła dopiero w 1752 r. Z tego okresu pochodzi też wieża o konstrukcji ryglowej, z ośmioboczną nadbudową drewnianą i barokowym hełmem. Z lat odbudowy jest też ludowa polichromia wnętrz. Zabytkowy ołtarz powstał w XIX w. Kościół ma też organy.
Po reformacji, a także po odbudowie zachowano parafialny status kościoła z filiami w Karsku i Giżynie. Po wojnie Kościół kat. utrzymał w zasadzie tę strukturę, dołączając doń kościół filialny w Ławach. Kościół parafialny został poświęcony 2.02.1947 r. Zrazu podlegał on kanonicznie parafii w Myśliborzu. Formalnie parafia w Nowogródku erygowana została 1.06.1951 r. Obejmuje ona również takie wsie, jak Kinice, Łubianka, Parzeńsko, Słowicze, Stawno, Sumiak, Świątki i Ulejno. W 1949 r. parafia liczyła 2707 "dusz", w 1987 r. - 3195.(...)
Niniejsze obszerne fragmenty przytoczyłem z 194 i 195 odcinka "Słownika gorzowskiego",
pod redakcją Jerzego Zysnarskiego, przy współpracy Zbigniewa Milera.
Marek Ścieszek
/3w148ejqvs/SkrytkaESP